Stalin’s Daughter, Died

article from New York Times

Her three successive names were signposts on a twisted, bewildering road that took her from Stalin’s Kremlin, where she was the “little princess,” to the West in a celebrated defection, then back to the Soviet Union in a puzzling homecoming, and finally to decades of obscurity, wandering and poverty.
At her birth, on Feb. 28, 1926, she was named Svetlana Stalina, the only daughter and last surviving child of the brutal Soviet tyrant Josef Stalin. After he died in 1953, she took her mother’s last name, Alliluyeva. In 1970, after her defection and an American marriage, she became and remained Lana Peters.

Ms. Peters died of colon cancer on Nov. 22 in Richland County, Wis., the county’s corporation counsel, Benjamin Southwick, said on Monday. She was 85.
Her death, like the last years of her life, occurred away from public view. There were hints of it online and in Richland Center, the Wisconsin town in which she lived, though a local funeral home said to be handling the burial would not confirm the death. A county official in Wisconsin thought she might have died several months ago. Phone calls seeking information from a surviving daughter, Olga Peters, who now goes by the name Chrese Evans, were rebuffed, as were efforts to speak to her in person in Portland, Ore., where she lives and works.
Ms. Peters’s initial prominence came only from being Stalin’s daughter, a distinction that fed public curiosity about her life across three continents and many decades. She said she hated her past and felt like a slave to extraordinary circumstances. Yet she drew on that past, and the infamous Stalin name, in writing two best-selling autobiographies.
Long after fleeing her homeland, she seemed to be still searching for something — sampling religions, from Hinduism to Christian Science, falling in love and constantly moving. Her defection took her from India, through Europe, to the United States. After moving back to Moscow in 1984, and from there to Soviet Georgia, friends told of her going again to America, then to England, then to France, then back to America, then to England again, and on and on. All the while she faded from the public eye.
Ms. Peters was said to have lived in a cabin with no electricity in northern Wisconsin; another time, in a Roman Catholic convent in Switzerland. In 1992, she was reported to be living in a shabby part of West London in a home for elderly people with emotional problems.
“You can’t regret your fate,” Ms. Peters once said, “although I do regret my mother didn’t marry a carpenter.”

‘Little Sparrow’

Her life was worthy of a Russian novel. It began with a loving relationship with Stalin, who had taken the name, meaning “man of steel,” as a young man. (He was born Ioseb Besarionis dze Jughashvili.) Millions died under his brutally repressive rule, but at home he called his daughter “little sparrow,” cuddled and kissed her, showered her with presents, and entertained her with American movies.
She became a celebrity in her country, compared to Shirley Temple in the United States. Thousands of babies were named Svetlana. So was a perfume.
At 18, she was setting the table in a Kremlin dining room when Churchill happened upon her. They had a spirited conversation.
But all was not perfect even then. The darkest moment of her childhood came when her mother, Nadezhda Alliluyeva, Stalin’s second wife, committed suicide in 1932. Svetlana, who was 6, was told that her mother had died of appendicitis. She did not learn the truth for a decade.
In her teenage years, her father was consumed by the war with Germany and grew distant and sometimes abusive. One of her brothers, Yakov, was captured by the Nazis, who offered to exchange him for a German general. Stalin refused, and Yakov was killed.
In her memoirs she told of how Stalin had sent her first love, a Jewish filmmaker, to Siberia for 10 years. She wanted to study literature at Moscow University, but Stalin demanded that she study history. She did. After graduation, again following her father’s wishes, she became a teacher, teaching Soviet literature and the English language. She then worked as a literary translator.
A year after her father broke up her first romance, she told him she wanted to marry another Jewish man, Grigory Morozov, a fellow student. Stalin slapped her and refused to meet him. This time, however, she had her way. She married Mr. Morozov in 1945. They had one child, Iosif, before divorcing in 1947.
Her second marriage, in 1949, was more to Stalin’s liking. The groom, Yuri Zhdanov, was the son of Stalin’s right-hand man, Andrei Zhdanov. The couple had a daughter, Yekaterina, the next year. But they, too, divorced soon afterward.
Her world grew darker in her father’s last years. Nikita S. Khrushchev, Stalin’s successor as Soviet leader, wrote in his memoirs about the New Year’s party in 1952 when Stalin grabbed Svetlana by the hair and forced her to dance.

Defection

After Stalin died in 1953, his legacy was challenged, and the new leaders were eager to put his more egregious policies behind them. Svetlana lost many of her privileges. In the 1960s, when she fell in love with Brijesh Singh, an Indian Communist who was visiting Moscow, Soviet officials refused to let her marry him. After he became ill and died, they only reluctantly gave her permission, in early 1967, to take his ashes home to India.
Once in India, Ms. Alliluyeva, as she was known now, evaded Soviet agents in the K.G.B. and showed up at the United States Embassy in New Delhi seeking political asylum. The world watched in amazement as Stalin’s daughter, granted protection, became the most high-profile Soviet exile since the ballet virtuoso Rudolf Nureyev defected in 1961. The United States quickly dispatched a C.I.A. officer to help her travel through Italy to neutral Switzerland, but American officials worried that accepting her into the United States could damage its improving relations with Moscow. Finally, President Lyndon B. Johnson, on humanitarian grounds, agreed to admit her but asked that there be as little fanfare as possible.

Unknown to Washington at the time, the K.G.B. was discussing plans to assassinate Ms. Alliluyeva, according to former agency officials who were quoted by The Washington Times in 1992. But, they said, the K.G.B. backed off for fear an assassination would be traced back to it too easily.
Her arrival in New York, in April 1967, was more triumphant than low-key. Reporters and photographers were waiting at the airport, and she held a news conference in which she denounced the Soviet regime. Her autobiography, “Twenty Letters to a Friend,” was published later that year, bringing her more than $2.5 million. In 1969 she recounted her journey from the Soviet Union in a second memoir, “Only One Year.”
Settling in Princeton, N.J., Ms. Alliluyeva made a public show of burning her Soviet passport, saying she would never return to the Soviet Union. She denounced her father as “a moral and spiritual monster,” called the Soviet system “profoundly corrupt” and likened the K.G.B. to the Gestapo.
Writing in Esquire magazine, Garry Wills and Ovid Demaris — under the headline “How the Daughter of Stalin Denounced Communism and Embraced God, America and Apple Pie” — said the Svetlana Alliluyeva saga added up to “the Reader’s Digest ultimate story.”
As the Kremlin feared, Ms. Alliluyeva became a weapon in the cold war. In 1968, she denounced the trial of four Soviet dissidents as “a mockery of justice.” On Voice of America radio, Soviet citizens heard her declare that life in the United States was “free, gay and full of bright colors.”

Another Marriage

In interviews, however, she acknowledged loneliness. She missed her son, Iosif, who was 22 when she left Russia, and her daughter, Yekaterina, who was then 17. But she seemed to find new vibrancy in 1970, when she married William Wesley Peters. Mr. Peters had been chief apprentice to the architect Frank Lloyd Wright and, for a time, the husband of Wright’s adopted daughter.
Wright’s widow, Olgivanna Wright, encouraged the Peters-Alliluyeva marriage, even though the adopted daughter was Mrs. Wright’s biological daughter from a previous marriage. That daughter was also named Svetlana, and Mrs. Wright saw mystical meaning in the match.
The couple lived with Mrs. Wright and others at Taliesin West, the architect’s famous desert compound in Scottsdale, Ariz. There, Ms. Peters began chafing at the strict communal lifestyle enforced by Mrs. Wright, finding her as authoritarian as her father. Mr. Peters, meanwhile, objected to his wife’s buying a house in a nearby resort area, declaring he didn’t want “a two-bit suburban life.”
Within two years, they separated. Ms. Peters was granted custody of their 8-month-old daughter, Olga. They divorced in 1973.
Information about the next few years is sketchier. Ms. Peters became a United States citizen in 1978 and later told The Trenton Times that she had registered as a Republican and donated $500 to the conservative magazine National Review, saying it was her favorite publication.
She and Olga moved to California, living there in several places before uprooting themselves again in 1982, this time for England so that Olga could enroll in an English boarding school. She also began to speak more favorably of her father, Time magazine reported, and perhaps felt she had betrayed him. “My father would have shot me for what I have done,” she said in 1983.

Seeking Reconciliation

At the same time, Stalin was being partly rehabilitated in the Soviet Union, and Soviet officials, after blocking Ms. Peters’s attempts to communicate with her children in Russia, relaxed their grip. Iosif, then 38 and practicing as a physician, began calling regularly. He said he would try to come to England to see her.
“For this desperate woman, seeing Iosif appeared to herald a new beginning,” Time said.
Abruptly, however, Iosif was refused permission to travel. So in November 1984, Ms. Peters and 13-year-old Olga — who was distraught because she had not been consulted about the move — went to Moscow and asked to be taken back. Lana Peters now denounced the West. She had not known “one single day” of freedom in the West, she told reporters. She was quoted as saying that she had been a pet of the C.I.A. Any conservative views she had expressed in the United States, if they still existed, went unexpressed. When an ABC correspondent in Moscow tried to question her a few days later, she exploded in anger, exclaiming: “You are savages! You are uncivilized people! Goodbye to you all.”
Ms. Peters and Olga were given Soviet citizenship, but soon their lives worsened. The son and daughter who lived in Russia began shunning her and Olga. Defying the official atheism of the state, Olga insisted on wearing a crucifix. They moved to Tbilisi, Georgia, but it was no better than Moscow.
In April 1986, they returned to the United States, with no opposition by the Soviet authorities. Settling at first in Wisconsin, Ms. Peters disavowed the anti-Western things she had said upon her arrival in Moscow, saying she had been mistranslated, particularly the statement about being a pet of the C.I.A. Olga returned to school in England.

Quiet Years

Ms. Peters said she was now impoverished. She had given much of her book profits to charity, she said, and was saddled with debt and failed investments. An odd, formless odyssey began. Friends said she appeared unable to live anywhere for more than two years.
Mr. Peters died in 1991. Ms. Peters’s son, Iosif, died in November 2008.
Besides her daughter Olga, now Ms. Evans, Ms. Peters is survived by her daughter Yekaterina Zhdanov, a scientist who goes by Katya and is living on the Kamchatka Peninsula in Eastern Siberia studying a volcano, according to The Associated Press. Reached later on Monday by e-mail, Ms. Evans told The A.P. that her mother had died in a nursing home in Richland Center, where she had lived for three years. “Please respect my privacy during this sad time,” the wire agency quoted her as saying.
Ms. Peters was said to enjoy sewing and reading, mainly nonfiction, choosing not to own a television set. In an interview with The Wisconsin State Journal in 2010, she was asked if her father had loved her. She thought he did, she said, because she had red hair and freckles, like his mother.
But she could not forgive his cruelty to her. “He broke my life,” she said. “I want to explain to you. He broke my life.”

And he left a shadow from which she could never emerge. “Wherever I go,” she said, “here, or Switzerland, or India, or wherever. Australia. Some island. I will always be a political prisoner of my father’s name.”

ΧΑΟΣ

Απο την συνέντευξη του Νικολά Ντεμοράν διευθυντή της "Liberation" στο "Βήμα της Κυριακής" Κυριακή 6/11/2011

Από όλα τα πρωτοσέλιδα των εφηµερίδων όλου του κόσµου που σχολίασαν την (ανακληθείσα εν τέλει) απόφαση του έλληνα πρωθυπουργού για δηµοψήφισµα, εκείνο που συζητήθηκε περισσότερο ήταν της γαλλικής «Liberation». ∆ικαίως, αφού ήταν και το πιο εντυπωσιακό: «ΧΑΟΣ». Στα ελληνικά, µε φόντο το γαλάζιο της ελληνικής σηµαίας.

«Το Βήµα της Κυριακής» συνοµίλησε µε τον διευθυντή της εφηµερίδας, τον 40χρονο Νικολά Ντεµοράν, µε αφορµή τη συγκεκριµένη επιλογή. Ο κ. Ντεµοράν, αντίθετα από τις εντυπώσεις που προκάλεσε το πρωτοσέλιδο, παίρνει σαφή θέση υπέρ της απόφασης του κ. Παπανδρέου για δηµοψήφισµα, επικρίνει τον τρόπο µε τον οποίο τη χειρίστηκε και συµµερίζεται τις αντιδράσεις του ελληνικού λαού στην πολιτική λιτότητας.

Ο κ. Ντεµοράν εξηγείται και εξηγεί τι σηµαίνει για την Ευρώπη η κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα µας τα τελευταία δύο χρόνια.

Νικολά Ντεμοράν, το πρωτοσέλιδο της «Liberation» την περασμένη Τετάρτη, με τη λέξη «ΧΑΟΣ» γραμμένη στα ελληνικά, δημιούργησε μεγάλη αίσθηση στην Ελλάδα. Πώς καταλήξατε στην ιδέα αυτή; «Κατ’ αρχάς µάς απασχόλησε όλους η ξαφνική ανακοίνωση του έλληνα πρωθυπουργού ότι επρόκειτο να κάνει δηµοψήφισµα. Θεωρήσαµε ότι η κίνηση αυτή θα άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο στη σηµερινή κρίση, ένα κεφάλαιο που κανένας δεν είχε προβλέψει. Επειδή λοιπόν είχαµε αφιερώσει πάρα πολλά εξώφυλλα στην Ελλάδα τον τελευταίο καιρό, αναζητούσαµε έναν ιδιαίτερα δυνατό τρόπο για να δηλώσουµε ότι µπαίναµε πια σε ένα καινούργιο και εξαιρετικά άγριο στάδιο της κρίσης. Η ιδέα ήταν να κάνουµε ένα µονοθεµατικό πρωτοσέλιδο, εξαιρετικά δυνατό γραφιστικά, το οποίο θα αποτυπωνόταν στο µυαλό όλων αυτών που θα το έβλεπαν στα περίπτερα. Ετσι ο καλλιτεχνικός διευθυντής της εφηµερίδας πρότεινε τη λέξη “ΧΑΟΣ” γραµµένη στα ελληνικά, µε φόντο το γαλάζιο της ελληνικής σηµαίας.

Οι αναγνώστες ανταποκρίθηκαν πολύ θετικά και η εφηµερίδα πούλησε πολύ περισσότερα φύλλα».

Χρειάστηκε τόλμη για να κάνετε ένα πρωτοσέλιδο με τίτλο που κανένας Γάλλος δεν θα καταλάβαινε; «Οι συντάκτες της εφηµερίδας όντως εξέφρασαν κάποιες ανησυχίες πάνω στο θέµα αυτό. Εγώ o ίδιος, όταν είδα το πρωτοσέλιδο, δεν κατάφερα να αποκρυπτογραφήσω την ελληνική λέξη. Το κοίταξα όµως προσεκτικά και είδα ότι υπήρχε ένας αστερίσκος που παρέπεµπε στη γαλλική µετάφρασή της. Σκέφθηκα λοιπόν ότι η δική µου αντίδραση µπροστά σε αυτό το πολύ δυνατό και µυστηριώδες πρωτοσέλιδο θα ήταν και η αντίδραση όλων αυ τών που θα το έβλεπαν. Αρχικά είχαµε σκεφθεί διάφορες γαλλικές λέξεις µε φανερά ελληνική ετυµολογία, όπως η λέξη “δράµα”, αλλά δεν µας άρεσαν. Τελικά την προσοχή όλων τράβηξε η πρωτοτυπία του εξωφύλλου, καθώς και το editorial που έγραψα, στο οποίο έλεγα ότι ήταν εντελώς παράλογο να επικρίνουµε έναν κυβερνήτη που αποφάσισε να συµβουλευθεί άµεσα τον λαό του, έναν κυβερνήτη που θέτει δηµοκρατικά στους πολίτες της χώρας του το ερώτηµα: “Ποια είναι η γνώµη σας γι’ αυτό που πρόκειται να υποστείτε;”».

Καταλαβαίνετε εκείνους τους συναδέλφους σας που δεν είχαν την ίδια γνώμη με εσάς;

«Πρέπει να σας πω ότι ήµουν ο µόνος που εξέφρασε τη συγκεκριµένη άποψη· ενάντια στην άποψη όλων των άλλων µέσων, των εφηµερίδων, των τηλεοπτικών καναλιών και των δικτυακών τόπων που έσπευσαν να κάνουν δηµοσκοπήσεις ρωτώντας “αν η Ελλάδα πρέπει να φύγει από το ευρώ και την Ευρώπη”. Πιστεύω ότι πρέπει κάποια στιγµή να προσγειωθούµε και να δούµε πώς θα αντιµετωπίσουµε την παρούσα κρίση, θέτοντας το ζήτηµα της σηµασίας των δηµοκρατικών διαδικασιών. Εµείς στη “Liberation” ερµηνεύσαµε την ως τώρα στάση του ελληνικού λαού ως αντίδραση στη διακυβέρνηση της χώρας από τους τεχνοκράτες της Ευρώπης και του ∆ΝΤ. Γιατί κάποια στιγµή πρέπει επιτέλους να µπορεί να αποφασίζει ο ίδιος ο λαός για την τύχη του».

Στο editorial της Παρασκευής, αναφερόμενος στην επιθετική στάση των ευρωπαίων ηγετών προς τον έλληνα πρωθυπουργό, μιλάτε για «προτεκτοράτο» και «όνειδος». Τι εννοείτε;

«Κοιτάξτε. Η πρόταση του Παπανδρέου σαφώς έπεσε σε κακή στιγµή, µε κακό τρόπο και µε συνέπειες δυνητικά εκρηκτικές για όλους. Το να θέλει όµως κανείς να απευθυνθεί στον λαό δεν πρέπει να θεωρείται πολιτικό λάθος. Σήµερα όλα τα ΜΜΕ καταφέρονται εναντίον των Ελλήνων και λένε ότι δεν έχουν δικαίωµα να διεκδικούν οτιδήποτε, αφού είναι οι ίδιοι υπαίτιοι για την κατάστασή τους. Η Ευρωπαϊκη Ενωση όµως είναι ένα πολιτικό οικοδόµηµα που στόχο έχει να ξεπεράσει τέτοιου είδους προσεγγίσεις.

Στη θέση της Ελλάδας αύριο µπορεί να είναι η Ιταλία και µεθαύριο η Γαλλία. Πρέπει κάποια στιγµή να βάλουµε τον εαυτό µας στη θέση των Ελλήνων και να σκεφθούµε: “Εµείς ως Γάλλοι θέλουµε 15 στελέχη του ∆ΝΤ και της Ευρώπης να µας λένε ποιο σχολείο και ποιο νοσοκοµείο θα κλείσει, χωρίς να δέχονται αντίρρηση;”».

Πρόκειται δηλαδή για μάθημα αγωγής του ευρωπαίου πολίτη;

«Βεβαίως! Πρέπει να καταφέρουµε κάποια στιγµή να στεκόµαστε στο πλευρό των Ελλήνων και να λέµε:

“Είµαστε πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και βλέπουµε στην τηλεόραση να µεταχειρίζονται έναν από τους πρωθυπουργούς της Ευρώπης µε τρόπο απαράδεκτο και υβριστικό”. Πρόκειται για προσβλητικές σκηνές απίστευτης σκληρότητας. Αν είµαστε σωστοί Ευρωπαίοι, οφείλουµε να αντιδράσουµε. Και έπειτα ακούµε τους ηγέτες στο G20 να λένε τάχα ότι δεν µπλέκονται στη διακυβέρνηση των χωρών-µελών! Ξέρουµε πολύ καλά ότι υπάρχουν χώρες διαφορετικών ταχυτήτων στην ΕΕ, ότι κάποιες χώρες είναι πιο ισχυρές από κάποιες άλλες.

Καταργήσαµε όµως τα σύνορά µας, έχουµε ένα κοινό νόµισµα, ένα κοινό πεπρωµένο. Ολα αυτά είναι εργαλεία που µας επιτρέπουν να ξεπερά σουµε τις διαφορές ισχύος των χωρών-µελών της Ευρώπης. ∆υστυχώς βλέπουµε ότι αυτά τα εργαλεία αρχίζουν να γίνονται πιο εύθραυστα. Σαφώς ο Παπανδρέου θα έπρεπε να είχε ενηµερώσει εγκαίρως τους υπουργούς του και τους ευρωπαίους εταίρους. Ο αυτοσχεδιαστικός χαρακτήρας της κίνησής του εξέπληξε τους πάντες και προκάλεσε µεγάλη ανησυχία σε πολλούς τοµείς. Καταλαβαίνω λοιπόν την αντίδραση έκπληξης και οργής των ευρωπαίων οµολόγων του. Αλλά η διπλωµατία έχει εφευρεθεί για να αποφεύγονται οι πόλεµοι. Ο τρόπος µε τον οποίο συµπεριφέρθηκαν οι ευρωπαίοι αρχηγοί κρατών στον Παπανδρέου σόκαρε πολύ την Αριστερά στη Γαλλία. Ευτυχώς οι άνθρωποι αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η δηµοκρατία δεν είναι η αιτία της κρίσης, αλλά η λύση της».

Θεωρείτε δηλαδή ότι η κίνηση του έλληνα πρωθυπουργού θα εμπνεύσει και άλλους πολιτικούς της ευρωζώνης, ώστε να συμβουλεύονται περισσότερο τους πολίτες;

«Η κύρια αρετή του ακυρωµένου πλέον δηµοψηφίσµατος είναι ότι µας υπενθυµίζει πως δεν µπορούµε να αναβάλλουµε αιωνίως την εφαρµογή της δηµοκρατίας, η οποία είναι το µόνο µέσον για να ξεπεράσουµε την κρίση. Η δηµοκρατία δεν αποτελεί κίνδυνο. Το δηµοψήφισµα αυτό δεν θα διεξαχθεί, αλλά θα έχει θέσει µε τρόπο θορυβώδη το ερώτηµα τι είναι δηµοκρατία. Αυτό ήθελα να δείξω µε το εξώφυλλο αυτό που εντυπωσίασε τόσο πολύ τους Ελληνες. Και θα ήθελα να απευθύνω το εξής µήνυµα στους συµπατριώτες σας: Ελληνες, είστε πρωτοπόροι στην κρίση αυτή και υφίστασθε πρώτοι τις πιο τραγικές συνέπειές της. Είστε οι πρώτοι που θέτετε το ερώτηµα τι σηµαίνει δηµοκρατία και οι πρώτοι που δίνετε την απάντηση. Και γι’ αυτό σας ευχαριστούµε. Σας ευχαριστούµε πολύ!».

Ενα σκαλί πριν από το βάραθρο

Χρειάζεται εθνικό σχέδιο που να ενσωματώνει και να υπερβαίνει τη συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου

Του Γιάννη Βούλγαρη

ΤΑ ΝΕΑ, Σάββατο 05 Νοεμβρίου 2011

Το κομματικό σύστημα και οι πολιτικές ηγεσίες αναζητούν τον δρόμο προς το προφανές: τη συγκρότηση μεταβατικής κυβέρνησης που θα φροντίσει τη συναινετική επικύρωση της συμφωνίας της 27ης Οκτωβρίου και μετά θα κάνει εκλογές. Οπως έγινε φανερό, η ελληνική κρίση έχει φτάσει πλέον στον πυρήνα της. Ο κίνδυνος εξόδου από το ευρώ γίνεται πλέον απτός. Οι ευρωπαίοι εταίροι το έκαναν σαφές: «Εμείς σας θέλουμε, αλλά πρέπει να θέλετε και εσείς». Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο σαν μόλυνση από την οποία πρέπει να προστατευτεί το ευρώ, παρά σαν αναγκαίος εταίρος που πρέπει πάση θυσία να διασωθεί για να μην καταστραφεί το κοινό νόμισμα. Και η αυτοπροστασία του ευρώ από την αλλοπρόσαλλη Ελλάδα ασφαλώς θα οργανωθεί συστηματικά και εσπευσμένα από τους ευρωπαίους αρμόδιους. Εχουν άλλωστε μεγαλύτερες σκοτούρες με την αναδυόμενη «ιταλική απειλή».

Ομως, την έξοδο από το ευρώ, αν, ο μη γένοιτο, συμβεί, δεν θα την επιβάλουν οι «ξένοι», αλλά θα την προκαλέσουν χωρίς να το έχουν επιλέξει συνειδητά οι Ελληνες. Θα είναι η κατάληξη της παρατεταμένης και αυτοτροφοδοτούμενης απόκλισης της Ελλάδας από τους κανόνες και τις πρακτικές της ευρωζώνης. Οι συνέπειες θα είναι δραματικές.
Θεωρητικά και αφηρημένα, μπορούμε να συζητάμε με οικονομικά επιχειρήματα τα υπέρ και τα κατά που θα έχει η χώρα με το ευρώ ή τη δραχμή, αν δηλαδή συμμετέχει σε μια ευρύτερη νομισματική ένωση ή αν έχει εθνικό νόμισμα. Στις συγκεκριμένες όμως ιστορικές συνθήκες, η έξοδος από το ευρώ θα σημάνει και έξοδο από τον κύκλο των αναπτυγμένων χωρών. Για την επόμενη ιστορική φάση τουλάχιστον. Στη μεθεπόμενη, η Ελλάδα μπορεί ίσως να ξαναγεννηθεί και πάλι από τις στάχτες της, «να ξανατραβήξει προς τη δόξα», αλλά θα έχει ζήσει μια εθνική και πολιτισμική καταστροφή. Για μεγάλο και απροσδιόριστο διάστημα θα είναι η Ελλάδα των ολιγαρχών, των συμμοριών, της κατοχικής δραχμής και της απότομης πτώχευσης της μεγάλης πλειονότητας της κοινωνίας. Κράτος-παρίας στην ανήσυχη γεωπολιτική των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής.

Αρκετοί από το πολιτικό προσωπικό της χώρας, εκτός των κομμάτων της παραδοσιακής Αριστεράς, έδειξαν ότι έχουν συνείδηση της σκοτεινής προοπτικής. Τα πολιτικά ανακλαστικά ενεργοποιήθηκαν, η πολιτική ήρθε σε πρώτο πλάνο, κάποιοι πολιτικοί μίλησαν με τη δική τους γλώσσα και όχι με τα κλισέ του ρόλου τους, δημοσιογράφοι έδειξαν να συναισθάνονται την κρισιμότητα των στιγμών, και οι πολίτες ανήσυχοι διαισθάνθηκαν το χάος. Είναι ίσως το πιο ενθαρρυντικό στοιχείο μέσα στην πρόσφατη δραματική εξέλιξη. Σαν την κρίσιμη στιγμή η χώρα, και πάντως η ηγεσία της, να «ξαναθυμάται» ότι η θέληση της Ελλάδας «να είναι Ευρώπη» αποτέλεσε στο μεγαλύτερο μέρος της νεότερης Ιστορίας μας, πρόταγμα ελευθερίας, δημοκρατίας και εκσυγχρονισμού. Χωρίς αυτό, η τάση της ελληνικής κοινωνίας προς τη στασιμότητα και την εσωστρέφεια θα ήταν πολύ εντονότερη.
Η εγρήγορση μεγάλου μέρους του πολιτικού προσωπικού στην ύστατη στιγμή δεν αρκεί όμως για να αντιστρέψει τη δυναμική απόκλισης της Ελλάδας από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Για να είμαστε μάλιστα ακριβείς, ούτε η αναβάθμιση του πολιτικού-κομματικού συστήματος αρκεί. Είναι αλήθεια ότι αυτό έχει τις βαρύτερες ευθύνες για τη χρεοκοπία της χώρας, όμως η κρίση τροφοδοτήθηκε από πολλές πηγές. Προέκυψε από αρνητικές αλληλεπιδράσεις του παραγωγικού μοντέλου, του πολιτικού συστήματος και των κυρίαρχων αξιών και νοοτροπιών όπως εξελίχτηκαν στη διάρκεια της μεταπολίτευσης.
Και στα τρία αυτά πεδία αναπτύχθηκαν ομοειδείς και ομόρροπες αρνητικές συμπεριφορές κατά μήκος της καταστροφικής αλυσίδας: πελατειακή δοσοληψία - συντεχνιασμός - amoral οικογενειοκεντρισμός - κτητικός ατομισμός - ιδιωτική ιδιοποίηση των δημόσιων αγαθών - εθνικισμός σαν ιδεολογία συγκάλυψης αυτής της παθογένειας. Η αλυσίδα αποτελεί χαρακτηριστικό μακράς διάρκειας της ελληνικής κοινωνίας. Εξηγεί το συνεχές παιχνίδι σύγκλισης-απόκλισης από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι μέσα στην Ιστορία μας. Δείχνει τα εμπόδια που πρέπει να υπερβεί μια εμπνευσμένη πολιτική ηγεσία για να μπορέσει να αναβαθμίσει τη χώρα, καθώς οι ιστορικές αδράνειες είναι πανίσχυρες και τα άλματα που αλλάζουν την τροχιά της χώρας δύσκολα.

Δεν περιμένουμε λοιπόν ούτε θαύματα ούτε μαγικές λύσεις από τις πολιτικές ηγεσίες. Ελπίζουμε όμως ότι μετά το πρόσφατο σοκ (και τα επόμενα που ασφαλώς θα ακολουθήσουν) η κοινωνία θα κατανοήσει καλύτερα την πραγματικότητα. Οτι το παραμύθι, η παραμυθία και η υπεκφυγή με δημαγωγικές επαγγελίες θα γίνονται λιγότερο πιστευτές. Οτι θα κερδίζουν έδαφος η συστηματική προσπάθεια, η πολιτική συνεννόηση, η συνείδηση ότι έχουμε μπροστά μας μια μακρά περίοδο περιοριστικής πολιτικής, η μεταφορά πόρων από την κατανάλωση στις επενδύσεις, η δικαιότερη κατανομή των θυσιών. Για να εξελιχθούν αυτές οι αλλαγές χρειάζεται οι πολιτικές δυνάμεις να κάνουν τρεις θεμελιακές επιλογές.
Πρώτη, να διαφυλάξουν την «ευρωπαϊκή προοπτική» που ως τώρα προσανατόλισε την κοινωνία αποκρούοντας κάθε προσπάθεια απονομιμοποίησής της.
Δεύτερη, να προασπίσουν τη δημοκρατική κουλτούρα που βαθμιαία κατακτήθηκε στη μεταπολίτευση. Είναι προφανές ότι η εξαχρείωση των κοινωνικών συμπεριφορών, η διάχυση της ανομίας, η εμφάνιση μαχητικών πόλων κόκκινου και μαύρου φασισμού δηλητηριάζουν σταθερά το δημοκρατικό κεκτημένο της μεταπολίτευσης.
Τρίτη, να διαμορφώσουν ένα μακροπρόθεσμο εθνικό σχέδιο αλλαγής της χώρας που να ενσωματώνει αλλά και να υπερβαίνει τη συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου, έτσι ώστε να μπορούμε να επαναδιαπραγματευόμαστε κατά καιρούς τις αστοχίες του εκάστοτε «Μνημονίου» ως ισότιμοι εταίροι, σε κλίμα συνεργασίας και όχι αλυσιτελών τακτικισμών.

Η προσπάθεια αυτή (αν, εννοείται, αποφύγουμε την άτακτη χρεοκοπία και την επιστροφή στη δραχμή) θα είναι μακροχρόνια, θα εκδιπλωθεί σε βάθος δεκαετίας και στη διάρκειά της θα «καούν» διάφορες κυβερνήσεις. Σίγουρα πάντως η επόμενη, καθώς ο πολιτικός χρόνος κυλά πλέον ταχύτατα. Αυτό θα πρέπει να καθησυχάσει το ΠΑΣΟΚ, το οποίο σήμερα αισθάνεται θύμα πολιτικής αδικίας. Εν μέρει δικαίως. Χρεώνεται την αποτυχία διαχείρισης μιας κρίσης πρωτόγνωρων διαστάσεων, για την οποία μεγάλο μερτικό ευθύνης έφερε η καραμανλική διακυβέρνηση. Υποχρεώθηκε να την αντιμετωπίσει μόνο, υφιστάμενο την ωμή δημαγωγία της ΝΔ και της παραδοσιακής αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ, λιγότερο το ΚΚΕ). Η Κοινοβουλευτική του Ομάδα έδειξε ένα υψηλό αίσθημα εθνικής ευθύνης παρά την τρομοκρατία που της άσκησαν οι διάφοροι αλήτες. Από την άλλη, ο κ. Σαμαράς θα αναδειχθεί προφανώς σε κυρίαρχο του παιχνιδιού μετά τις εκλογές που προσεχώς θα γίνουν. Εν μέρει αδίκως. Εκμεταλλεύτηκε τη γρήγορη φθορά της κυβέρνησης προβάλλοντας έναν ανεύθυνο δημαγωγικό λόγο τον οποίο θα πληρώσει σύντομα ως κυβέρνηση, γιατί θα κληθεί να εφαρμόσει την ίδια πολιτική. Μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης δεν τον εμπιστεύεται καθώς τον θεωρεί ικανό να επιλέξει τη δραχμή ή να κάνει ένα «θερμό επεισόδιο» με τους γείτονες, αν αυτά εξυπηρετούν την εξουσία του. Εξάλλου, το προσωπικό που τον περιβάλλει, πλην εξαιρέσεων, είναι προδήλως ανεπαρκές, ενώ η φιλοευρωπαϊκή εκσυγχρονιστική ΝΔ έχει ασήμαντη εκπροσώπηση.

Μακάρι η επίγνωση των δυσκολιών της κατάστασης και των αδυναμιών των πρωταγωνιστών που θα τη διαχειριστούν να αλλάξει το πολιτικό κλίμα την προσεχή περίοδο. Διαφορετικά σύντομα θα βρεθούμε και πάλι στα βαθιά. Αυτή τη φορά χωρίς σωσίβιο.

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου